Η ισόρροπη περιφερειακή ανάπτυξη αποτελεί πάγιο ζητούμενο τόσο σε εθνικό όσο και σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Παρ’ όλα αυτά, μια επισκόπηση βασικών δεικτών σε τοπικό, εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο αποκαλύπτει ότι υπάρχουν ακόμη σημαντικά περιθώρια βελτίωσης και ευκαιρίες για ουσιαστική σύγκλιση των ελληνικών περιφερειών σε ποικίλους τομείς.
Αυτό καταδεικνύεται από σχετική έκθεση του ΙΟΒΕ, σύμφωνα με την οποία η οικονομική δραστηριότητα συνεχίζει να συγκεντρώνεται κυρίως στην Αττική, η οποία εμφανίζει το υψηλότερο κατά κεφαλήν ΑΕΠ. Οι επενδύσεις και η πιστωτική δραστηριότητα ανακάμπτουν με διαφορετική ταχύτητα ανά περιφέρεια, γεγονός που αναδεικνύει την πρόκληση της σύγκλισης. Οι δύο μεγαλύτερες αστικές περιφέρειες, καθώς και μεγάλο μέρος της νησιωτικής χώρας, εμφανίζουν πιο έντονη αναπτυξιακή δυναμική.
Η αναπτυξιακή εικόνα των ελληνικών περιφερειών παρουσιάζει μεγάλες διακυμάνσεις. Η αντιμετώπιση των σχετικών προκλήσεων απαιτεί μια ολοκληρωμένη στρατηγική που θα ενισχύει τις επενδύσεις, θα βελτιώνει τις δεξιότητες των εργαζομένων και θα προάγει την καινοτομία, όπως επισημαίνει το Ίδρυμα.
Οικονομική δραστηριότητα και επιχειρηματικότητα
Η Αττική και η Θεσσαλονίκη παραμένουν στο επίκεντρο της οικονομικής δραστηριότητας, με την πρώτη να αντιπροσωπεύει σχεδόν το 50% του ΑΕΠ της χώρας και να συγκεντρώνει μεγάλο μέρος επενδύσεων και εξαγωγών. Παρόλο που παρατηρούνται σημαντικές διαφορές στα επίπεδα κατά κεφαλήν ΑΕΠ, περιφέρειες όπως το Νότιο Αιγαίο, η Κρήτη, τα Ιόνια Νησιά και η Αττική παρουσιάζουν αξιοσημείωτη αναπτυξιακή πορεία.
Η ενίσχυση των πάγιων επενδύσεων σε περιοχές όπως τα νησιά και η Ήπειρος αποτελεί θετικό σημάδι, αλλά το υφιστάμενο επενδυτικό κενό σε σχέση με την υπόλοιπη Ευρώπη απαιτεί πρόσθετες πρωτοβουλίες. Στρατηγικός στόχος είναι η ενίσχυση της επιχειρηματικότητας σε τομείς υψηλής προστιθέμενης αξίας και η κατεύθυνση της οικονομίας προς ένα πιο εξωστρεφές και καινοτόμο μοντέλο.
Παρά τις υφιστάμενες ελλείψεις σε προσωπικό στους τομείς της έρευνας και τεχνολογίας, η αύξηση των απασχολούμενων σε θέσεις R&D την περίοδο 2019-2021 συνιστά ενθαρρυντική εξέλιξη και στοιχείο σύγκλισης με τις ευρωπαϊκές τάσεις.
Χρηματοπιστωτικός τομέας
Η γεωγραφική κατανομή των χρηματοοικονομικών δεικτών αντανακλά έντονη ανομοιογένεια. Περιφέρειες όπως η Κρήτη, η Αττική, το Νότιο Αιγαίο, τα Ιόνια Νησιά και η Ήπειρος καταγράφουν υψηλές επιδόσεις, αντανακλώντας ένα πιο ώριμο τραπεζικό σύστημα. Αντίθετα, περιοχές όπως η Δυτική Πελοπόννησος, η Ανατολική Μακεδονία και Θράκη, το Βόρειο Αιγαίο και η Δυτική Ελλάδα υστερούν και αποτελούν πεδία παρέμβασης.
Παρατηρούνται, ωστόσο, θετικές τάσεις σύγκλισης το 2023 για τη Δυτική Μακεδονία, τη Θεσσαλία και τη Δυτική Ελλάδα, ενώ πτωτική πορεία σημειώνουν η Κεντρική Μακεδονία, η Αττική, η Ανατολική Μακεδονία και Θράκη και το Νότιο Αιγαίο. Η χρηματοπιστωτική συμπερίληψη, η ενίσχυση της χρηματοοικονομικής παιδείας και η αξιοποίηση τεχνολογιών fintech είναι κρίσιμες για την υποστήριξη των τοπικών οικονομιών.
Αγορά εργασίας
Παρά τη μείωση της ανεργίας σε 11 από τις 13 περιφέρειες το 2023, οι περιφερειακές διαφορές παραμένουν έντονες. Ιόνια Νησιά και Ήπειρος παρουσίασαν αύξηση ανεργίας, γεγονός που υποδεικνύει ανάγκη για στοχευμένες δράσεις. Αντίθετα, Δυτική Ελλάδα, Νότιο Αιγαίο και Στερεά Ελλάδα σημείωσαν τη μεγαλύτερη βελτίωση.
Η Δυτική Μακεδονία συνεχίζει να αντιμετωπίζει το σοβαρότερο πρόβλημα ανεργίας, ενώ η υψηλή αυτοαπασχόληση στην περιφέρεια υποδηλώνει την ανάγκη για ενίσχυση της μισθωτής εργασίας και υποστήριξη των ελεύθερων επαγγελματιών.
Παράλληλα, το ποσοστό συμμετοχής στην αγορά εργασίας υπολείπεται του ευρωπαϊκού μέσου όρου στις περισσότερες περιφέρειες. Η τάση μετατόπισης της απασχόλησης προς τον τριτογενή τομέα ενισχύει την ανάγκη αναπροσαρμογής των πολιτικών απασχόλησης.
Κοινωνικές ανισότητες
Το 2023 υπήρξε μικρή μείωση στις ανισότητες εισοδήματος και φύλου, αλλά οι διαφοροποιήσεις παραμένουν μεταξύ των περιφερειών. Παρά την ανάκαμψη του διαθέσιμου εισοδήματος, ο κίνδυνος φτώχειας εξακολουθεί να αποτελεί πρόκληση, ιδιαίτερα σε περιοχές όπως το Βόρειο Αιγαίο (26,9%), παρά τις κοινωνικές μεταβιβάσεις.
Το χάσμα μεταξύ ανδρών και γυναικών στην απασχόληση εξακολουθεί να ξεπερνά τον ευρωπαϊκό μέσο όρο, με το μεγαλύτερο ποσοστό (29,3%) να καταγράφεται στη Στερεά Ελλάδα. Απαιτείται ενίσχυση του κοινωνικού κράτους και σχεδιασμός στοχευμένων μέτρων για την εξάλειψη των ανισοτήτων.
Τουρισμός
Παρά τα διαδοχικά ρεκόρ σε αφίξεις και έσοδα, οι διαφορές στα ποσοστά πληρότητας των τουριστικών καταλυμάτων μεταξύ περιφερειών παραμένουν, αν και υπάρχει γενική ανοδική τάση. Η απασχόληση στον πολιτισμό αυξήθηκε σε Αττική και νησιωτικές περιοχές, ενώ μειώθηκε στην ηπειρωτική χώρα.
Γι’ αυτό απαιτείται μια βιώσιμη και ολοκληρωμένη στρατηγική για τον τουρισμό, με έμφαση στην ανάδειξη των ιδιαίτερων πλεονεκτημάτων κάθε περιοχής.
Συνοψίζοντας
Η μελέτη καταδεικνύει πως κάθε ελληνική περιφέρεια έχει τη δική της ταυτότητα και αναπτυξιακή πραγματικότητα. Αν και αυτή η ποικιλομορφία μπορεί να λειτουργήσει υπέρ της χώρας, όπως π.χ. στον πολιτισμό και τον τουρισμό, οι περιφερειακές ανισότητες εξακολουθούν να συνιστούν μεγάλο εμπόδιο για μια ισόρροπη και διατηρήσιμη ανάπτυξη.
Η δημογραφική συρρίκνωση και η γήρανση του πληθυσμού εντείνουν το πρόβλημα, με τις γεννήσεις να υπολείπονται των θανάτων σε όλες σχεδόν τις περιφέρειες – αν και θετικά μεταναστευτικά ισοζύγια βελτιώνουν εν μέρει την εικόνα σε 10 από αυτές.
